Wat is een Dataspace?
De Complete Gids voor Data-Samenwerking
"We willen graag data delen met onze partners, maar we willen wel controle houden over onze eigen informatie."
Dit horen we bij Poort8 elke week. Organisaties die snappen dat isolatie geen optie is, maar ook niet hun data willen weggeven aan een centrale partij die de regels bepaalt.
Het goede nieuws? Er bestaat een oplossing die het beste van beide werelden combineert: de voordelen van data-samenwerking, zonder controle op te geven. Deze oplossing heet een dataspace, en in deze gids leggen we uit hoe het werkt en waarom het steeds belangrijker wordt.
Dataspace Uitgelegd: De Kantoorgebouw Analogie
De beste manier om een dataspace uit te leggen is met een analogie. Stel je voor: een modern zakelijk district waar elk bedrijf zijn eigen kantoorpand bezit.
Je hebt volledige controle over je gebouw - je eigen beveiliging, je eigen regels, je eigen inrichting. Maar je kunt wel gecontroleerd toegang geven aan zakenpartners. Voor specifieke ruimtes. Op specifieke tijdstippen. Voor specifieke doeleinden.
Je sleutels blijven van jou. Je bepaalt wie wanneer binnenkomt. Je kunt toegang direct intrekken wanneer dat nodig is. Maar je kunt wel productief samenwerken met andere bedrijven in het district.
Dit is precies hoe dataspaces werken, maar dan voor data.
Een dataspace is een veilig netwerk waar organisaties data delen terwijl ze volledige controle behouden over hun informatie. Je data blijft in jouw systemen, jij controleert de toegang, en je kunt die toegang op elk moment aanpassen of intrekken.
De Kern: Data Soevereiniteit met Samenwerkingsmogelijkheden
Wat een dataspace concreet betekent:
Jouw data blijft in jouw systemen Net zoals je kantoor jouw kantoor blijft. Geen gedwongen verhuizing naar een gedeeld datacenter of cloud-platform. Je bestaande systemen blijven gewoon draaien waar ze zijn.
Jij controleert de toegangssleutels Via gestandaardiseerde interfaces geef je partners real-time toegang tot specifieke data. Precies zoals je een badge programmeert voor bepaalde ruimtes in je kantoor.
Toegang is granulaar en herroepbaar Partner X mag data Y zien van 9-17u op werkdagen voor gebruik Z. Partner W krijgt alleen samenvattingsrapporten. En je kunt alle toegang direct intrekken als de situatie verandert.
Volledige audit trail Exact zoals beveiligingscamera's in je kantoor. Je weet altijd wie wanneer welke data heeft bekeken. Essentieel voor compliance en vertrouwen.
Waarom Gewoon Data Delen Niet Genoeg Is
"We delen toch al data via API's en databases, waarom hebben we een dataspace nodig?"
Dit is een vraag die we vaak horen. Het probleem met traditionele data-uitwisseling? Je verliest vaak controle. Als je data deelt via een API of database export, weet je niet altijd:
Wie precies toegang heeft gehad
Waarvoor de data daadwerkelijk gebruikt wordt
Of je data wordt doorverkocht aan derde partijen
Hoe lang je data bewaard blijft
Of de data volgens afspraken wordt behandeld
Een dataspace lost dit op door data sovereignty centraal te stellen. Jij blijft eigenaar van je data, ook nadat je het deelt. Sterker nog: je behoudt real-time controle over hoe je data gebruikt wordt.
Hoe Een Dataspace Technisch Werkt
Technisch gezien bestaat een dataspace uit verschillende componenten die samenwerken:
Identity & Access Management (IAM)
Een systeem dat identiteiten verifieert en toegang beheert. Niet alleen "wie mag erin", maar ook "wie mag wat doen met welke data". Dit is de basis van vertrouwen in een dataspace.
Data Connectors
Deze zorgen ervoor dat verschillende systemen met elkaar kunnen praten. Denk eraan als vertalers die ervoor zorgen dat een systeem van organisatie A kan communiceren met een systeem van organisatie B, zonder dat je data hoeft te kopiëren.
Policy Enforcement
Hier worden de regels afgedwongen. Als je hebt ingesteld dat jouw klantdata alleen gebruikt mag worden voor marktonderzoek, dan zorgt dit systeem ervoor dat die regel gerespecteerd wordt - automatisch.
Metadata Catalogus
Een soort "telefoonboek" voor data. Hierin staat beschreven welke data beschikbaar is, wat het betekent, en onder welke voorwaarden je het kunt gebruiken. Dit maakt het voor anderen makkelijk om waardevolle data te vinden.
Gestandaardiseerde Interfaces
Standards zorgen voor interoperabiliteit. Net zoals alle kantoren dezelfde brandveiligheidsnormen volgen, gebruiken dataspaces open standaarden zoals OAuth, OpenID Connect, en iSHARE. Iedereen spreekt dezelfde technische 'taal'.
Praktijkvoorbeelden: Dataspaces in Actie
Laat ons een paar concrete voorbeelden geven waar wij bij Poort8 aan gewerkt hebben:
Energiesector - DVU Project
Nutsbedrijven delen energie-verbruiksdata voor beleidsinzichten, maar behouden controle over commercieel gevoelige klantinformatie.
Resultaat: Betere energietransitie zonder concurrentievoordeel op te geven. Overheden krijgen de data die ze nodig hebben voor beleid, energiebedrijven houden hun commerciële positie.
Logistiek - HeyWim Platform
Containerterminials, rederijen en transportbedrijven delen tracking-informatie voor betere supply chain zichtbaarheid, maar houden hun eigen operationele data veilig.
Traditionele aanpak: API contracten, maandenlange onderhandelingen, onduidelijke gebruiksvoorwaarden.
Dataspace aanpak: Binnen twee weken operationeel, duidelijke spelregels, volledige transparantie over data gebruik.
Resultaat: 15% efficiëntiewinst en klanten krijgen real-time inzicht zonder dat partners hun business prijsgeven.
Overheid - Inter-departementale Samenwerking
Verschillende overheidsafdelingen delen burgerinformatie voor betere service, maar elke afdeling behoudt eigenaarschap over hun domeinexpertise.
Resultaat: Burgers hoeven informatie maar één keer door te geven, overheidsdiensten werken efficiënter samen.
Het Verschil met Traditionele Oplossingen
Centraal Platform vs. Federatieve Dataspace
Centraal platform denken: "Iedereen stuurt hun data naar ons systeem, wij regelen de rest."
Resultaat: Vendor lock-in, privacy zorgen, power imbalance
Federatief dataspace denken: "Iedereen houdt hun data, maar we maken gecontroleerde samenwerking mogelijk."
Resultaat: Behouden autonomie, wederzijdse voordelen, duurzame partnerschappen
Point-to-Point Integraties vs. Gestandaardiseerde Interfaces
Point-to-point: Elke partner krijgt een maatwerk-koppeling
Resultaat: Exponentiële complexiteit, hoge onderhoudskosten
Gestandaardiseerd: Alle partners gebruiken dezelfde 'taal'
Resultaat: Elke nieuwe partner is goedkoper dan de vorige, schaalbare groei
Is een Dataspace Hetzelfde als een Data Lake?
Nee, helemaal niet. Een data lake is een opslagplaats waar je grote hoeveelheden ruwe data kunt bewaren - alles op één plek, onder één beheer.
Een dataspace is een samenwerkingsplatform waar verschillende organisaties data delen - die data kan overal opgeslagen zijn, bij verschillende partijen, onder hun eigen controle. Het gaat niet om centralisatie, maar om gecontroleerde samenwerking.
Business Value: Wat Heb Je Eraan?
De voordelen van dataspaces zijn niet theoretisch. Ze zijn praktisch en meetbaar:
Strategische Voordelen
Snellere besluitvorming door real-time toegang tot ecosysteem-data
Nieuwe partnerschappen die voorheen onmogelijk waren door data-barrieres
Concurrentievoordeel door excellentie in samenwerking
Toekomstbestendige compliance met EU-dataregulatie
Operationele Verbeteringen
80% kostenbesparing op data-integraties door herbruikbare componenten
95% betere databeschikbaarheid door real-time toegang tot bronnen
Eliminatie van handmatige data-uitwisseling en bijbehorende fouten
Complete transparantie in supply chains en bedrijfsprocessen
Technische Soliditeit
Zero vendor lock-in door open source basis en open standaarden
Graduele implementatie zonder big-bang migraties of systeem-vervangingen
Enterprise-grade security met granulaire toegangscontroles
Bewezen schaalbaarheid van prototype tot productie-gebruik
Privacy en Controle: Governance in de Praktijk
Het mooie van een dataspace is dat je als data eigenaar altijd in control blijft.
Granulaire Toegangscontrole
Je kunt heel precies instellen wie wat mag:
Alleen geaggregeerde data, geen individuele records
Gebruik alleen voor specifieke doeleinden
Toegang voor maximaal 6 maanden
Geen doorverkoop aan derde partijen
Specifieke tijdsvensters (bijvoorbeeld alleen tijdens kantooruren)
Real-time Monitoring
Je ziet altijd wat er met je data gebeurt. Wie heeft het gebruikt? Wanneer? Waarvoor? Als iemand de regels overtreedt, krijg je direct een melding en kun je ingrijpen.
Right to Revoke
Niet tevreden over hoe je data gebruikt wordt? Trek je toestemming in. De data wordt dan direct ontoegankelijk, ook voor partijen die er eerder wel toegang toe hadden.
⚠️ Let Op: Compliance Valkuilen
Veel organisaties denken dat ze GDPR-compliant zijn omdat ze privacy statements hebben. Maar in een dataspace moet je ook kunnen bewijzen dat je data alleen gebruikt wordt zoals toegestaan.
Goede logging en monitoring zijn niet optioneel - ze zijn essentieel voor compliance en vertrouwen.
EU Data Act: Waarom Dataspaces Steeds Belangrijker Worden
In september 2025 treedt de Europese Data Act in werking. Deze wetgeving stelt nieuwe eisen aan hoe organisaties data moeten kunnen delen, met name in IoT en industriële omgevingen.
Wat betekent dit?
Organisaties moeten data toegankelijk maken via gestandaardiseerde interfaces
Datahouders zijn verplicht data te delen op eerlijke voorwaarden
Oneerlijke contractuele voorwaarden over data-toegang zijn verboden
Er komen strengere regels voor cloud providers en data portabiliteit
Waarom is dit relevant voor dataspaces? De Data Act is in principe geschreven met dataspace-achtige oplossingen in gedachten. Organisaties die nu al werken met dataspaces hebben een voorsprong op deze compliance-eisen.
Vroege adoptie betekent niet alleen dat je compliant bent, maar ook dat je invloed hebt op hoe standaarden in jouw sector vorm krijgen.
Verschillende Types Dataspaces
Sectorale Dataspaces
Mobility Dataspace Verkeersinformatie, parkeerdata, openbaar vervoer gegevens. Hier werken overheden, vervoersbedrijven en tech companies samen om mobiliteit slimmer te maken.
Healthcare Dataspace Ziekenhuizen, onderzoeksinstellingen en farmaceutische bedrijven delen medische data voor onderzoek - natuurlijk met strikte privacy waarborgen en medische ethiek.
Supply Chain Dataspace Logistieke bedrijven delen informatie over leveringen, voorraden en transportcapaciteit om de hele keten te optimaliseren.
Manufacturing & Industry 4.0 Fabrikanten delen productiedata, kwaliteitsmetingen en onderhoudspatronen voor betere processen en voorspellend onderhoud.
Geografische Dataspaces
European Data Spaces De EU werkt aan verschillende dataspace initiatieven als onderdeel van hun Digital Single Market strategie. Het doel: Europa minder afhankelijk maken van Amerikaanse en Chinese tech giants, en Europese waarden (privacy, transparantie) te borgen.
Regional Dataspaces Veel regio's starten hun eigen dataspace initiatieven, vooral gericht op slimme steden, duurzaamheid en regionale economische samenwerking.
Veelgestelde Vragen
"Hoe zit het met data kwaliteit in een dataspace?"
Goede vraag. In een dataspace zijn er meestal kwaliteitsstandaarden afgesproken. Data providers moeten metadata leveren die beschrijft wat de data betekent, hoe actueel het is, en hoe betrouwbaar het is.
Als je slechte data levert, schaadt dat je reputatie in de dataspace. Daarom zie je vaak dat dataspaces een rating- of reputatiesysteem hebben.
"Kunnen we onze bestaande systemen blijven gebruiken?"
Ja, en dat is juist één van de sterke punten van dataspaces. Je hoeft niet je hele IT-landschap om te gooien. Via connectors en API's kun je bestaande systemen koppelen aan de dataspace.
Je data blijft waar het is. De dataspace voegt een laag toe voor gecontroleerd delen.
"Hoe lang duurt het om operationeel te zijn?"
Eenvoudige use case met één partner: 2-3 maanden
Volwaardige dataspace met meerdere partijen: 6-12 maanden
Complex ecosysteem met juridische en governance uitdagingen: 12-18 maanden
De sleutel is om klein te starten en geleidelijk uit te breiden. Elke volgende partner wordt makkelijker omdat de fundamenten er al liggen.
Waarom Poort8: Dataspaces Die Werken
Bij Poort8 hebben we één missie: dataspace implementaties die werken, niet theorie die indruk maakt. Wat ons onderscheidt:
Modulaire Sprint-aanpak
We bouwen in sprints, niet in maanden-durende watervallen. Elke sprint levert werkende functionaliteit op. "Dataspace Ready In A Day" (DRIAD) is geen marketing - het is onze aanpak om van concept tot werkend prototype te gaan in 8 uur.
Van Complex naar Concreet
Dataspaces klinken ingewikkeld, maar hoeven dat niet te zijn. We vertalen technische complexiteit naar praktische oplossingen die je team daadwerkelijk kan gebruiken.
Proven Track Record
We praten niet alleen over dataspaces - we bouwen ze. Onze ervaring strekt zich uit over meerdere sectoren. We waren de eerste met een iSHARE implementatie in Nederland (2020) en hebben sindsdien tientallen projecten succesvol opgeleverd.
En hier zijn we trots op: zero data breaches. In een wereld waar databeveiliging cruciaal is, spreekt dat voor zich.
De Toekomst van Dataspaces
Weet je wat wij de afgelopen jaren hebben gemerkt? Dataspaces worden steeds mainstream. Wat eerst een niche concept was voor tech-nerds, wordt nu serieus overwogen door reguliere bedrijven in alle sectoren.
Belangrijke trends voor 2025 en verder:
AI Integration Steeds meer dataspaces krijgen ingebouwde AI mogelijkheden voor data analysis, quality checking, en automatische metadata generatie. AI heeft data nodig, dataspaces maken data toegankelijk - een perfecte match.
Interoperability Verschillende dataspaces gaan met elkaar kunnen communiceren. Een mobility dataspace kan straks data uitwisselen met een logistics dataspace, waardoor cross-sector innovatie mogelijk wordt.
Regulatory Push Met de EU Data Act, NIS2, en andere Europese regelgeving wordt data delen niet alleen gestimuleerd maar soms zelfs verplicht. Dataspaces zijn de manier om compliant te blijven.
Standardization Technische standaarden zoals het Dataspace Protocol worden volwassener. Dit betekent dat implementatie steeds gemakkelijker, goedkoper en voorspelbaarder wordt.
Concurrenten worden wakker Organisaties die nu starten met dataspace samenwerking zullen over twee jaar hun sectoren leiden. Organisaties die wachten lopen achter en missen netwerkeffecten.
Over vijf jaar kijken we terug op centrale data-platforms zoals we nu kijken op faxmachines - nuttig in hun tijd, maar achterhaald door betere alternatieven.
Klaar om te Beginnen?
Dataspaces zijn niet meer de toekomst - ze zijn het heden. Of je nu meer waarde wilt halen uit je eigen data, nieuwe partnerschappen wilt aangaan, of gewoon compliant wilt blijven met komende regelgeving: er zijn concrete stappen die je vandaag kunt nemen.
Start vandaag:
Identificeer een concrete use case waar data-samenwerking waarde oplevert
Zoek een betrouwbare partner om mee te starten (of praat met ons)
Begin klein met een pilot van 2-3 maanden
Meet de resultaten en schaal geleidelijk uit
Bij Poort8 bouwen we niet alleen dataspaces, we investeren ook in duiding en informatie omtrent data soevereiniteit. Want een sterke dataspace economie ontstaat alleen als iedereen begrijpt hoe het werkt.
Wil je weten of een dataspace geschikt is voor jouw organisatie? We beginnen altijd met een gesprek over je concrete uitdagingen en ambities. Geen verkooppraatje, geen standaard demo. Gewoon een eerlijk gesprek over wat er nodig is om van data-isolatie naar slimme samenwerking te gaan.
Heb je vragen over dataspaces of wil je dieper duiken in specifieke aspecten? De dataspace wereld evolueert snel. Laat weten waar je tegenaan loopt - vaak zijn de beste inzichten geboren uit praktische uitdagingen.